Wybuch I wojny światowej wzmocnił dążenia Ukraińców do utworzenia własnego państwa lub przynajmniej obszaru autonomicznego. Część działaczy niepodległościowych opowiadała się za realizacją tego planu przy boku Austro-Węgier, zaś część przy pomocy carskiej Rosji. To wtedy powstają zalążki autonomicznych władz ukraińskich oraz pierwsze oddziały ukraińskiego wojska. Wybuch rewolucji lutowej i październikowej w Rosji w 1917 r. tylko przyśpieszył proces państwowotwórczy na ziemiach ukraińskich wchodzących przez lata w skład Rosji. W styczniu 1918 w Kijowie zostaje proklamowana niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej i rozpoczyna się budowa niezależnego państwa ukraińskiego W konkurencji do tego powstaje ukraiński Hetmanat, czyli próba budowy państwa ukraińskiego o monarchicznym systemie władzy przy boku państw centralnych (Niemiec i Austro-Węgier), lecz zostanie on w wyniku działań zbrojnych szybko zdławiony przez samych Ukraińców, związanych z Ukraińską Republiką Ludową. Kolejną ówczesną inicjatywą budowy państwa ukraińskiego było tworzenie od 1918 roku na terenach Wołynia Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, co spowodowało wojnę polsko-ukraińską m.in. o przynależność Lwowa. Dążenia niepodległościowe Ukraińców zostały zdławione wygraną Polski nad Zachodnioukraińską Republiką Ludową oraz wkroczeniem bolszewików z ogarniętej rewolucją Rosji do wschodniej Ukrainy. Po I wojnie światowej, wojnie z Polską oraz bolszewicką Rosją tereny zamieszkałe przez Ukraińców znalazły się w granicach Polski, Czechosłowacji, Rumunii i Związku Radzieckiego (jako Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka). W początkach panowania komunistów, czyli w latach 20. XX wieku Ukraina miała zagwarantowaną częściową autonomię w ramach ZSRR (własne szkolnictwo w języku narodowym, uznanie ukraińskiego za język urzędowy, rozwój ukraińskiej działalności kulturalnej, o ile nie naruszała władzy komunistycznej). Następowała silna „ukrainizacja” władz partyjnych i administracji państwowej, mówiono o renesansie kultury ukraińskiej, budowie świadomości i odrębności narodowej Ukraińców. Procesy te zostały brutalnie przerwane w latach 30. XX wieku przez Stalina poprzez przymusową kolektywizację rolnictwa, masowe represje polityczne chłopstwa ukraińskiego oraz fizyczną likwidację (w 80%!) ówczesnej ukraińskiej inteligencji. Apogeum tej antyukraińskiej polityki w czasach ZSRR było wywołanie decyzjami administracyjnymi epidemii głodu, w wyniku której na ziemiach ukraińskich w samych tylko latach 1932-35 zmarło od 3,5 do 5 mln ludzi! Dziś to wydarzenie w Ukrainie jest uznane za ludobójstwo i zostało upamiętnione świętem państwowym!
Wracając do historii Ukraińców w okresie międzywojennym należy wspomnieć o ich sytuacji w II Rzeczpospolitej. Z jednej strony władze polskie składały obietnice rozwoju samorządu ukraińskiego, działały legalnie partie ukraińskie ze swoją sejmową reprezentacją, ale z drugiej strony istniały bariery administracyjne dla awansu społecznego, zawodowego i politycznego mniejszości ukraińskiej. Brak porozumienia władz polskich i autonomicznego ruchu ukraińskiego spowodował radykalizację części środowisk ukraińskich i powstanie skrajnych ugrupowań ukraińskich, które zwalczały państwowość polską (nawet z wykorzystaniem aktów terroru). Terrorem odpowiedziały również władze i administracja polska, czego wyrazem były pacyfikacje wsi ukraińskich przez policję i wojsko polskie, zniszczenie blisko 150 cerkwi ukraińskich w II R.P, czy też prawne i administracyjne prześladowanie ludności ukraińskiej. Wybuch II wojny światowej, a w szczególności wojna radziecko-niemiecka ożywiła ideę utworzenia niezależnego państwa ukraińskiego. Uwarunkowania geopolityczne oraz niechęć do bolszewickiej Rosji spowodowały, że początkowo ideę tą starali się Ukraińcy realizować u boku III Rzeszy, a dominującą rolę w tym uzyskał ruch ukraińskich nacjonalistów. Jednak realizacja tego pomysłu bardzo szybko upadła, gdy po ogłoszeniu w czerwcu 1941 roku niepodległości Ukrainy Niemcy zaaresztowali nowopowstały rząd ukraiński, a samych działaczy poddali represjom. Okres II wojny światowej odznaczał się dla ludności zamieszkującej tereny ukraińskie potworną brutalnością, licznymi konfliktami narodowościowymi i politycznymi. Ukraina była najdłużej okupowaną przez Niemców częścią ZSRR, a zatem też najbardziej została poddana terrorowi III Rzeszy. Była też areną bratobójczych walk pomiędzy ukraińskimi nacjonalistami i komunistami, walk etnicznych pomiędzy Ukraińcami, a mniejszością polską na Wołyniu, jak również licznych represji ze strony wkraczającej na te tereny Armii Czerwonej. Z II wojny światowej Ukraina wyszła potwornie zniszczona i poniosła największe straty pod względem ludności ze wszystkich narodowości i grup etnicznych ZSRR (blisko 8 mln!). W wyniku powojennych zmian przebiegu granic ziemie ukraińskie zostały scalone i znalazły się jako Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka pod pełnym panowaniem władzy komunistycznej, choć do lat 50. XX wieku działała jeszcze partyzantka niepodległościowa na Ukrainie. Po wojnie wielu Ukraińców nie wróciło na Ukrainę, wielu wyemigrowało. W latach powojennych duże ośrodki emigracji ukraińskiej powstały w USA, Kanadzie, Australii, Wielkiej Brytanii, czy w Niemieckiej Republice Federalnej.
Zmianę sytuacji i odrodzenie się dążeń niepodległościowych na Ukrainie przyniosła liberalizacja systemu politycznego ZSRR w latach 80. XX wieku (pieriestrojka i glasnost). Wtedy to zorganizowano częściowo wolne wybory do parlamentów poszczególnych republik Związkowych. W Ukraińskiej Republice początkowo większość zdobyli komuniści, ale szybko tracili poparcie społeczne i polityczne, a ich reprezentacja w parlamencie republiki topniała z każdym miesiącem. Ważnym krokiem na drodze do niepodległości było ogłoszenie w listopadzie 1990 roku suwerenności Ukrainy, podpisanie traktatu pomiędzy Rosją a Ukrainą o wzajemnym uznaniu granic, jak również w grudniu 1991 roku podpisanie układu o likwidacji ZSRR. Finałem tego było ogłoszenie w tym samym roku pełnej niepodległości Ukrainy, co zostało potwierdzone przez parlament nowego państwa oraz ogólnokrajowe referendum, w którym przy 84% frekwencji aż 90,23% głosujących opowiedziało się za niepodległością. Warto wspomnieć, że Polska była pierwszym państwem na świecie, które udzieliło międzynarodowego uznania Ukrainie!
Ówczesny początek państwowości ukraińskiej to okres głębokiego kryzysu ekonomicznego, spowodowanego upadkiem gospodarki komunistycznej, zerwaniem relacji gospodarczych i finansowych dawnego ZSRR, korupcji i budowy systemu oligarchicznego w życiu społeczno-politycznym. Lata 90. XX wieku to też czas, kiedy Ukraina pozbywa się swojej broni atomowej pod wpływem problemów ekonomicznych oraz presji państw europejskich, Rosji i USA. Coraz mocniej też Ukraina osuwa się w stronę rządów autorytarnych, w szczególności za prezydentury Leonida Kuczmy (1994-2005). Sytuacja wewnątrz kraju (korupcja, nepotyzm, uzależnienie gospodarczo-polityczne od Rosji) powodowała coraz większe niezadowolenie społeczne i wzrost tendencji proeuropejskich w społeczeństwie, m.in. nastąpił znaczny wzrost poparcia dla akcesji Ukrainy do NATO i UE. Iskrą zapalną do buntu społeczeństwa ukraińskiego było sfałszowanie wyników wyborów prezydenckich w 2004 r i początkowo pozbawienie wygranej Wiktora Juszczenki, zwolennika ścisłej współpracy z Unią Europejską. W wyniku masowych protestów społecznych (nazwanych później ,,pomarańczową rewolucją”) władzę udaje się przejąć partiom proeuropejskim, a prezydentem ostatecznie zostaje Juszczenko. Rządy ugrupowań proeuropejskich zostają przerwane w 2010 roku, kiedy to w wyniku wyborów prezydenckich władzę w Ukrainie przejmie dawny rywal Juszczenki, zwolennik współpracy z Rosją Wiktor Janukowycz. Mimo składanych podczas kampanii wyborczej obietnic podpisania umowy stowarzyszeniowej z UE nowy prezydent będzie kluczył z jej realizacją, co doprowadzi do ogromnej fali protestów w 2013 roku (nazwanych później ,,rewolucją godności” lub ,,euromajdanem”). Skala protestów, brutalność walk pomiędzy władzą a społeczeństwem oraz liczba ofiar śmiertelnych pozwala określić te wydarzenia mianem rewolucji, która obaliła rządy Janukowycza, a on sam został zmuszony do ucieczki do Rosji. Zwycięstwo ,,rewolucji godności” oznaczało porażkę polityki prezydenta Rosji, Putina, który wspierał wcześniej obalonego Janukowycza. Reakcją Rosji na wydarzenia w Ukrainie stała się zbrojna aneksja ukraińskiego półwyspu Krym, jak również wywołanie wojny hybrydowej w okręgu Ługańskim i Donbaskim Ukrainy, co faktycznie było rozpoczęciem wojny ukraińsko-rosyjskiej. Z czasem przybrała ona formę zamrożonego konfliktu zbrojnego, który pozwolił Ukrainie na odbudowę ekonomii, sił zbrojnych oraz przeorientowanie całej polityki na proces integracji z Unią Europejską. Nowy prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski próbował również znormalizować relacje z Rosją, ale bez dokonywania wobec niej ustępstw (w kwestii Krymu i Donbasu).
Okres stabilizacji państwa ukraińskiego zostanie przerwany zbrojną agresją Rosji w dniu 24 lutego 2022 roku i rozpoczęciem w pełnej skali wojny ukraińsko-rosyjskiej… Wbrew wcześniejszym opiniom wielu polityków i ekspertów na świecie Ukraina od miesiąca zaciekle i skutecznie stawia opór i uczyniła całkowicie nierealnymi plany jej pełnego podboju przez Rosję.
Michał Fijka