24 lutego 2022 r., pierwszego dnia rosyjskiej inwazji na Ukrainę, dwa okręty rosyjskiej marynarki wojennej rozpoczęły bombardowanie czarnomorskiej Wyspy Wężowej 1. Napastnicy wezwali obrońców do poddania się. Tamtejszy garnizon ukraiński, liczący kilkanaście żołnierzy, odpowiedział: „Russkij wojennyj korabl, idi nachuj (ros. “Русский военный корабль, иди нахуй”)” 2. Zabawne, śmiałe, i jak się okazuje, nie pierwszy to przypadek, kiedy Ukraińcy tak grzecznie odmówili kapitulacji.
Ten artykuł jest o historii poniższego obrazu:
Ilja Riepnin – „Kozacy piszą list do sułtana” (1880-91)
Przenosimy się do XVII wieku. Terytorium dzisiejszej Ukrainy jest podzielone między trzy mocarstwa: Rzeczpospolitą polsko-litewską, Rosję i Turcję. Ziemie te są zamieszkane przez Kozaków zaporoskich (mieszczących się w ramach szerszej grupy Kozaków). Ludzie ci wywodzili się od zbiegłych chłopów, przestępców, zubożałych szlachciców i innych wyrzutków społeczeństw Polski, Litwy, Rumunii, czy Rosji 4. Dominowało u nich prawosławie, a zorganizowani byli w luźne, militarno-demokratycznie wspólnoty 5. Kozacy zaporoscy nie byli jednak zjednoczeni politycznie. W dużym uogólnieniu, część służyła szlachcie polskiej, inni Carowi, a jeszcze inni chcieli działać niepodlegle. Także Kozacy Zaporoża walczyli głównie między sobą, co zresztą służyło ich okupantom.
Południową część Ukrainy zajmowała wtedy Turcja, wówczas Imperium Osmańskie. Między rokiem 1675, a 1680 armia turecka miała stoczyć bitwę z armią kozacką dowodzoną przez Iwana Sirkę6. Turkowie mieli tę bitwę przegrać, co byłoby szczególnie upokarzające, zważając na to, że Turcja mogła się chwalić najlepszą piechotą siedemnastowiecznej Europy, Janczarami. Tymczasem, ich przeciwnicy postrzegani byli jako niezdyscyplinowani rozbójnicy.
Obraz Riepnina oparty jest na historii następstwa tej bitwy. Pomimo swojej przegranej, sułtan turecki, Mehmed IV, wysłał Kozakom rozkaz poddania się:
„Ja, sułtan, syn Mehmeda, brat Słońca i Księżyca, wnuk i namiestnik Boga, Pan królestw Macedonii, Babilonu, Jerozolimy, Wielkiego i Małego Egiptu, Król nad Królami, Pan nad Panami, znamienity rycerz, niezwyciężony dowódca, niepokonany obrońca miasta Pańskiego, wypełniający wolę samego Boga, nadzieja i uspokojenie dla muzułmanów, budzący przestrach, ale i wielki obrońca chrześcijan — nakazuję wam, Kozakom zaporoskim, poddać się mi dobrowolnie bez żadnego oporu i nie kazać mi się więcej waszymi napaściami przejmować.
Sułtan turecki Mehmed IV 7,8”
Możliwe, że Mehmed rzeczywiście był tak zadufany w sobie i oddalony od rzeczywistości, aby żądać poddaństwa od ludzi, którzy właśnie go pobili. Zakładam jednak, iż taka arogancja była po prostu normą siedemnastowiecznej dyplomacji. Mogę się natomiast założyć, że odpowiedź którą sułtan otrzymał na pewno nie mieściła się w owej normie:
„Zaporoscy Kozacy do sułtana tureckiego!
Ty, sułtanie, diable turecki, przeklętego diabła bracie i towarzyszu, samego Lucyfera sekretarzu. Jaki z ciebie do diabła rycerz, jeśli nie umiesz gołą dupą jeża zabić. Twoje wojsko zjada czarcie gówno. Nie będziesz ty, suki ty synu, synów chrześcijańskiej ziemi pod sobą mieć, walczyć będziemy z tobą ziemią i wodą, kurwa twoja mać. Kucharzu ty babiloński, kołodzieju macedoński, piwowarze jerozolimski, garbarzu aleksandryjski, świński pastuchu Wielkiego i Małego Egiptu, świnio armeńska, podolski złodziejaszku, kołczanie tatarski, kacie kamieniecki i błaźnie dla wszystkiego, co na ziemi i pod ziemią, szatańskiego węża potomku i chuju złamany. Świński ty ryju, kobyli zadzie, psie rzeźnika, niechrzczony łbie, kurwa twoja mać.
O tak ci Kozacy zaporoscy odpowiadają, plugawcze. Nie będziesz ty nawet naszych świń wypasać. Teraz kończymy, daty nie znamy, bo kalendarza nie mamy, miesiąc na niebie, a rok w księgach zapisany, a dzień u nas taki jak i u was, za co możecie nas w dupę pocałować!
Podpisali: Ataman Koszowy Iwan Sirko ze wszystkimi zaporożcami 9,10”
Moja wyobraźnia prowadzi mnie ku opisaniu tego, jak wszystkie konkubiny dworskie chichotały, słysząc recytację tego listu przed tronem sułtana. Fakty jednak mi na to nie pozwalają; Mehmed prawdopodobnie nigdy powyższego listu nie otrzymał. Bardzo prawdopodobne, że Kozacy Iwana Sirko rzeczywiście wysłali jakiś list do Stambułu, ale nie byłby on… taki.
Ta wersja powyżej to najprawdopodobniej fałszywka stworzona później w celach anty-tureckiej propagandy 11. W tamtym czasie dość częste było pisanie takich ośmieszających dokumentów, rzekomo pochodzących od prawdziwych polityków 12. Możliwe nawet, że oryginał nie został napisany po ukraińsku, tylko po polsku dla np. walczących po Wiedniem wojsk Jana III Sobieskiego 13.
Prawdziwość listu można postawić więc pod wielkim znakiem zapytania. Ale może historyczna prawda nie ma tu największego znaczenia. Być może ważne nie jest to, co Sirko napisał Turkom, tylko to, jak zostało to zapamiętane. Być może dzisiaj Ukraińcy widzą „Kozaków piszących list do sułtana” Ilji Riepnina, jako przykład stawiany przez protoplastów ich kultury. A przynajmniej obrońcy Wyspy Węży zdawali się tak myśleć, jak i ci na poniższych zdjęciach.
Żołnierze ukraińscy, luty 2022 r.
Członkowie ukraińskiego parlamentu, lipiec 2021 r.
Źródła:
Зубкова, Даша. "Zmiinyi island in black sea attacked from russian ships - border service". Ukrainian News, 24.02.2022. https://press.ukranews.com/en/news/836500-zmiinyi-island-in-black-sea-attacked-from-russian-ships-border-service.
Романенко, Валентина. ""Русский корабль, иди на х.й!": Захисники Зміїного відповіли ворогові". Українська правда, 25.02.2022. https://www.pravda.com.ua/news/2022/02/25/7325592/.
Business Ukraine mag (@Biz_Ukraine_Mag). "Ukrainian MPs have recreated the famous “Reply of the Zaporozhian Cossacks” painting by Ilya Repin as they pen a response to Vladimir Putin’s absurd..." Twitter, 13.07.2021. https://twitter.com/biz_ukraine_mag/status/1414877329676021778.
"Cossack | Definition, History, & Facts". W Encyclopedia Britannica. b. d. Data dostępu 2.05.2022. https://www.britannica.com/topic/Cossack#ref1225328.
"File:Ilja Jefimowitsch Repin - Reply of the Zaporozhian Cossacks - Yorck.jpg - Wikimedia Commons". Wikimedia Commons. Data dostępu 2.05.2022. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ilja_Jefimowitsch_Repin_-_Reply_of_the_Zaporozhian_Cossacks_-_Yorck.jpg.
"List sułtana tureckiego Mehmeda IV do Siczy Zaporowskiej oraz odpowiedź Kozaków - Utwory - Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki". Biblioteka Polskiej Piosenki. Data dostępu 2.05.2022. https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/List_sultana_tureckiego_Mehmeda_IV_do_Siczy_Zaporowskiej_oraz_odpowiedz_Kozakow/tekst.
"Poland - The Cossacks". W Encyclopedia Britannica. b. d. Data dostępu 2.05.2022. https://www.britannica.com/place/Poland/The-Cossacks.
"Ukrainian soldiers recreating the famous Reply of the Zaporizhian Cossacks". Reddit, 27.02.2022. https://www.reddit.com/r/ukraine/comments/t2ryu0/ukrainian_soldiers_recreating_the_famous_reply_of/.
Wayback Machine. Data dostępu 2.05.2022. https://web.archive.org/web/20060915073432/http://humanities.uchicago.edu/depts/slavic/papers/Friedman-Zaporozhci.pdf.
Współtwórcy projektów Fundacji Wikimedia. "Kozacy – Wikipedia, wolna encyklopedia". W Wikipedia, wolna encyklopedia. 2005. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kozacy.
———. "Pismo Kozaków zaporoskich do sułtana Mehmeda IV – Wikipedia, wolna encyklopedia". W Wikipedia, wolna encyklopedia. 2008. https://pl.wikipedia.org/wiki/Pismo_Kozaków_zaporoskich_do_sułtana_Mehmeda_IV.
Mikołaj Mirończyk
コメント